بسته‌بندی محصولات پزشکی نه تنها برای محافظت از محصولات و جلوگیری از آسیب‌های فیزیکی یا آلوده شدن به میکروب‌ها ضروری است، بلکه بخشی از هویت برند، تجربه مشتری و همچنین اطمینان از مصرف درست و ایمن است. بسته‌بندی نه تنها باید عملکردی باشد، بلکه باید بتواند ویژگی‌های خاص محصول را به‌خوبی منتقل کرده و از بروز هرگونه اشتباه در استفاده از آن جلوگیری کند. در این مقاله به بررسی نکات کلیدی در طراحی بسته‌بندی محصولات پزشکی خواهیم پرداخت و هر یک از این نکات را با ارائه مثال‌هایی از دنیای واقعی بررسی خواهیم کرد.
1. توجه به ایمنی کودکان
یکی از مهم‌ترین ویژگی‌هایی که در طراحی بسته‌بندی محصولات پزشکی باید در نظر گرفته شود، ایمنی کودکان است. محصولات دارویی یا پزشکی باید به‌گونه‌ای طراحی شوند که دسترسی به آن‌ها برای کودکان دشوار باشد. استفاده از درب‌های ضد کودک و اجتناب از طراحی‌هایی که ممکن است برای کودکان جذاب یا گیج‌کننده باشند، می‌تواند از حوادث ناگوار جلوگیری کند.
مثال: بسته‌بندی مقاوم در برابر کودکان که توسط World Packaging Organisation در سال 2024 معرفی شد، یک نمونه از این طراحی‌ها است. در این طراحی، پوشش بیرونی و درونی با استفاده از یک دکمه باز می‌شود، اما تا زمانی که مهر و موم اولیه شکسته نشود، هیچ‌گونه دسترسی به محتوا وجود ندارد. این ویژگی به‌گونه‌ای طراحی شده که کودکان نمی‌توانند به راحتی بسته‌بندی را باز کنند، در حالی که بزرگسالان به‌راحتی می‌توانند از آن استفاده کنند. این طراحی باعث افزایش ایمنی و کاهش خطرات ناشی از مصرف داروها توسط کودکان می‌شود.
2. شناخت دقیق مخاطب هدف
یکی از اساسی‌ترین نکات در طراحی بسته‌بندی، شناخت دقیق مخاطب هدف است. آگاهی از ویژگی‌های گروه هدف از جمله سن، جنسیت، نیازها و موقعیت جغرافیایی می‌تواند به‌طور قابل توجهی در طراحی بسته‌بندی تاثیر بگذارد. طراحی باید ویژگی‌های خاص مخاطبان را در نظر بگیرد و از طریق نشانه‌ها، رنگ‌ها و اطلاعات مناسب، به آن‌ها پاسخ دهد.
مثال: دستگاه اسپری بینی الکترونیکی Instanyl DoseGuard که توسط شرکت Takeda Pharmaceuticals طراحی شده است و توسط World Packaging Organisation در 2024 معرفی شد، نمونه‌ای از این طراحی‌هاست که برای مدیریت درد ناگهانی در بیماران بزرگسال مبتلا به سرطان طراحی شده است. این دستگاه برای جلوگیری از خطرات مصرف بیش از حد، سوء مصرف، اعتیاد و خطاهای دارویی طراحی شده است. این دستگاه به‌طور خودکار تعداد دوزهای مصرفی را محدود می‌کند و پس از دو دوز، به‌طور خودکار قفل می‌شود. این ویژگی‌ها باعث می‌شود که تنها مصرف‌کنندگان مجاز قادر به استفاده از آن باشند و از آسیب‌های ناشی از مصرف بیش از حد جلوگیری شود.
3. استفاده از رنگ‌ها و فونت‌های مناسب
رنگ‌ها و فونت‌ها در بسته‌بندی نه تنها به جذابیت بصری آن کمک می‌کنند، بلکه نقش مهمی در انتقال پیام محصول دارند. انتخاب رنگ‌ها و فونت‌های هماهنگ با محصول و برند باید به‌گونه‌ای باشد که هم به‌سادگی پیام محصول را منتقل کند و هم از سردرگمی مصرف‌کننده جلوگیری کند.
مثال: بسته‌بندی‌های دارویی تولید شده توسط Kwang Dong Pharmaceutical Co. Ltd و برنده Red dot 2018، نمونه‌ای از این طراحی‌ها هست که با استفاده از رنگ‌ها و فونت‌های خاص، به داروسازان کمک می‌کنند تا داروها را به‌راحتی شناسایی کنند. در این بسته‌بندی‌ها، رنگ‌های مختلف برای شناسایی نوع دارو (دسته‌بندی آناتومیکی) و تأثیر پزشکی آن (گروه‌بندی درمانی) به‌کار رفته است. همچنین فونت‌های بزرگ برای نام دارو و کدها انتخاب شده است تا حتی افرادی که دچار کوررنگی هستند نیز بتوانند به‌راحتی اطلاعات مورد نظر را بخوانند.
4. سهولت در فرایند باز کردن بسته‌بندی
تجربه باز کردن بسته‌بندی می‌تواند تأثیر زیادی بر اولین برداشت مشتری از محصول داشته باشد. این لحظه اولین نقطه تماس با محصول است و باید به‌گونه‌ای طراحی شود که مصرف‌کننده احساس رضایت و راحتی کند. بسته‌بندی باید نه تنها به راحتی باز شود بلکه باید باعث ایجاد حس لوکس و جذاب برای مشتریان شود. همچنان که اپل در طراحی بسته‌بندی محصولات خود سرمایه‌گذاری زیادی کرده است. جعبه‌های محصولات اپل به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که در عرض 3 ثانیه باز می‌شوند و با ایجاد یک حس تعلیق و هیجان، تجربه‌ای منحصر به فرد برای مشتریان ایجاد می‌کنند. این نوع طراحی نه تنها جذابیت ظاهری دارد بلکه باعث افزایش رضایت مشتری و ایجاد ارتباط مثبت با برند می‌شود.
محصولات پزشکی باید اعتماد و اطمینان را در کاربر ایجاد کنند. بسته‌بندی نباید موجب اضطراب شود، بلکه باید کاربر را به درستی راهنمایی کند.
مثال: بسته‌بندی بهینه‌شده ایمپلنت، توسط MULTIVAC Export AG و Stryker GmbH طراحی شده است تا سرعت، ایمنی و بهداشت را در بسته‌بندی تجهیزات پزشکی بهبود بخشد. این سیستم با استفاده از فرآیند تولید خودکار و ترموفرمینگ، کارایی و سرعت را افزایش داده و ضایعات را با جایگزینی بسته‌بندی‌های سنتی کاهش می‌دهد. همچنین، برچسب‌گذاری خودکار دقت را افزایش و تحویل ایمپلنت‌ها را در شرایط تمیز و عملکردی تضمین می‌کند. این طراحی برنده World Packaging Organisation 2024 شده است.
5. استفاده از مواد باکیفیت و قابل بازیافت، پایداری
با توجه به اهمیت روزافزون پایداری و حفظ محیط زیست، استفاده از مواد با کیفیت و قابل بازیافت در بسته‌بندی‌های پزشکی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. انتخاب مواد مناسب که علاوه بر محافظت از محصول، به حفظ محیط زیست کمک کند، می‌تواند بر ارزیابی مثبت مصرف‌کنندگان تاثیر بگذارد.
مثال: طراحی بسته‌بندی‌های پایدار شرکت PAXXUS که برای استفاده در تجهیزات پزشکی و دارویی طراحی شده‌اند، بر اساس مواد انعطاف‌پذیر و قابل بازیافت است. این بسته‌بندی‌ها علاوه بر حفظ استانداردهای بهداشتی، به کاهش اثرات زیست‌محیطی کمک می‌کنند. استفاده از مواد قابل بازیافت، به‌ویژه در صنایعی که با تجهیزات پزشکی و دارویی در ارتباط هستند، به بهبود عملکرد زنجیره تأمین و کاهش ضایعات کمک می‌کند.
6. سادگی در طراحی و ارائه اطلاعات شفاف
یکی دیگر از ویژگی‌های مهم در طراحی بسته‌بندی، سادگی و ارائه اطلاعات شفاف است. طراحی‌های ساده و منظم به‌وضوح پیام محصول را منتقل کرده و از سردرگمی مصرف‌کنندگان جلوگیری می‌کند. نمایش واضح اطلاعات مربوط به محصول، مانند مواد تشکیل‌دهنده، نحوه استفاده و هشدارها، باعث جلب اعتماد مشتری و استفاده صحیح از محصول می‌شود.
مثال : جعبه باز حاوی دستگاه آموزشی تزریق “Shore” نمونه‌ای از طراحی ساده و شفاف است. در این طراحی، دستورالعمل‌های گام‌به‌گام برای استفاده از دستگاه در داخل درب جعبه درج شده است که شامل مراحل “۱. آماده‌سازی”، “۲. شروع”، “۳. تزریق” و “۴. خارج کردن” است. این اطلاعات با نشانه‌های بصری همراه شده‌اند که کمک می‌کند تا کاربران به‌راحتی دستگاه را به‌درستی استفاده کنند و خطاهای کاربری به حداقل برسد.
یک مثال دیگر یک طراحی بسته‌بندی که چندین دستگاه پزشکی و دفترچه راهنما (IFU) را در یک “کیت” جای می‌دهد، با استفاده از قطعات داخلی (Insert) محصول اصلی را برجسته کرده و از سایر اجزا پشتیبانی ساختاری می‌کند. این طراحی امکان تنظیم مجدد قطعات داخلی را فراهم کرده تا بدون افزایش اندازه جعبه، لوازم جانبی در داخل آن قرار گیرند. این طراحی با دقت بالا تجربه کاربری جذابی ایجاد کرده که دستگاه‌ها را به ترتیب مورد نیاز نمایش می‌دهد.
7. طراحی برند
در دنیای امروز، بسته‌بندی باید فراتر از یک محافظ ساده برای محصول عمل کند و بخشی از هویت برند باشد. بسته‌بندی باید پیامی خاص را به مشتریان منتقل کند و تجربه‌ای منحصر به فرد ایجاد کند که مصرف‌کننده را جذب و وفادار نگه دارد.
مثال: برند The Ordinary در صنعت مراقبت از پوست از طراحی‌های الهام‌گرفته از بسته‌بندی‌های دارویی استفاده کرده است. طراحی ساده و بی‌پیرایه این برند پیام سادگی و صداقت را به مشتریان منتقل می‌کند. این طراحی نه تنها موجب جلب توجه می‌شود بلکه باعث ایجاد ارتباطی معتبر و مؤثر با مشتریان می‌شود.
8. توجه به نیازهای بازار و رقبا
برای موفقیت در بازار رقابتی، بررسی بسته‌بندی‌های رقبا و نیازهای مشتریان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. بسته‌بندی باید به‌گونه‌ای طراحی شود که همزمان با نیازهای بازار مطابقت داشته باشد و از سایر رقبا متمایز باشد.
مثال: بسته‌بندی‌های محصولات پزشکی شرکت Johnson & Johnson نمونه‌ای از طراحی‌های موفق در این زمینه هستند. این برند با طراحی‌های ساده، کاربردی و ایمن، علاوه بر بهبود دقت مصرف‌کننده، از سوء‌استفاده و خطاهای پزشکی جلوگیری می‌کند. همچنین بسته‌بندی‌های این برند از مواد قابل بازیافت ساخته شده‌اند که در پاسخ به تقاضای روزافزون بازار برای کاهش ضایعات و استفاده از مواد دوستدار محیط‌زیست، به‌کار رفته‌اند.
نتیجه‌گیری
بسته‌بندی محصولات پزشکی فراتر از یک محافظ برای محصول است؛ این یک بخش کلیدی از استراتژی بازاریابی برند و تجربه مشتری محسوب می‌شود. طراحی بسته‌بندی باید ایمنی، کارایی، جذابیت و پایداری را با هم ترکیب کند تا نه تنها محصول را به‌خوبی محافظت کند، بلکه تجربه‌ای مثبت برای مشتریان ایجاد کند. از توجه به ایمنی کودکان تا استفاده از رنگ‌ها و فونت‌های مناسب، هر جنبه‌ای از بسته‌بندی نقش مهمی در موفقیت محصول دارد. بسته‌بندی همچنین باید به‌گونه‌ای طراحی شود که نه تنها از جنبه‌های فنی و ایمنی، بلکه از جنبه‌های عاطفی و برندینگ نیز مؤثر باشد. با توجه به اهمیت روزافزون پایداری و تقاضا برای طراحی‌های هوشمندانه، این عوامل همگی در نهایت به موفقیت برند و محصول در بازار کمک خواهند کرد.
- منابع:
- “Packaging Design”, Shore group design
- “2024 Worldstar Pharma and Medical Award Winners Announced”, healthcarepackaging
- “packaging in red dot award design”,Red_Dot
